การเขียน การอ่าน วรรณกรรมในมุมมองของ ชมัยภร แสงกระจ่าง

– กวีนิพนธ์เป็นเรื่องของคำ
เรื่องของเสียง เป็นเรื่องของภาพ ถ้าคนอ่านเห็น คำ ภาพ
เสียงชัดเจนเข้าถึงอารมณ์ของบทกวีนั้นได้มันจะทะลุเลยกว่านวนิยาย
เนื่องจากมันเป็นงานประเภทที่ใช้คำน้อย มีความหมายลึกที่สุด กว้างที่สุด
ถ้าคนที่อ่านเอาไปตีความ เขาจะตีความได้หลากหลายได้แตกต่างมาก โดยที่ยังคงอยู่บนฐานเดิม
เพราะฉะนั้นความสามารถในการตีความมันขึ้นอยู่กับตัวผู้อ่านแต่ละคน
เมื่อตัวผู้อ่านและตัวกวีทั้งสองฝ่ายต่างมีประสบการณ์
แล้วพอประสบการณ์มันมาทาบทับกันแล้วมันเกิดการตีความออกไปมันจะมีความลึกมาก กวีนิพนธ์จึงเป็นงานที่สร้างยาก อ่านยาก แต่ถ้าเข้าถึงแล้วจะทะลุไกล
ลึกซึ้ง สามารถยกระดับจิตวิญญาณได้ ไม่ต้องถึงกับปีนบันไดอ่าน
แต่ใช้การอ่านมาก เพราะการอ่านมากเราจะเห็นคำมาก
พอเราเห็นคำมากเราจะไม่เห็นคำเป็นคำๆ เดียว ไม่ใช่ว่าเห็นคำนี้แล้วความหมายเดียว
เราจะเห็นคำนี้แล้วมีความหมายลึก ความหมายแตกต่าง เมื่อคำที่มีความหมายแตกต่างมาอยู่ด้วยกัน
เวลาเราอ่านมันก็จะได้ความหมายใหม่ขึ้นมา คำชุดใหม่ กลุ่มความรู้สึกใหม่ ยิ่งเล่น
ยิ่งอ่าน ยิ่งสนุก กวีนิพนธ์จะมีความงามตรงนี้
พอยิ่งสนุกก็อาจจะหลบเร้นเข้าไปอยู่ในโลกของตัวเอง
เป็นโลกเฉพาะที่เข้าถึงแล้วจะเข้าได้อย่างลึกซึ้ง เข้าถึงแล้วจะเข้าได้ถึงจิตวิญาณ
เป็นพี่น้องกับการนั่งสมาธิได้เลย

                เนื่องจากกวีนิพนธ์เป็นงานมรดกด้วย
หมายถึงว่าเป็นงานที่มันเกิดขึ้นของเราเอง เป็นลักษณะทางวัฒนธรรมของเราเองโดยเฉพาะ
เรายิ่งทำความเข้าใจเรายิ่งเห็นรากของวัฒนธรรมที่มันซ้อนอยู่ในภาษา ในคำแต่ละคำตามยุคตามสมัยด้วย
ยิ่งเราอ่านวรรณคดี เราก็จะเจอคำ แล้วคำเหล่านั้นมันพัฒนามาจนปัจจุบันมัน เป็นอะไร
และคำแค่นี้มันจะมีความหมายไปขนาดไหน ต้องอ่านเยอะๆ อ่านออกเสียง
หรืออ่านวรรณคดีเก่าๆ ด้วย
เพราะวรรณคดีจะให้คำและให้เราได้รู้รากฐานของวัฒนธรรมด้วย

เล่าถึงการอบรมการเขียนในที่ต่างๆ ที่ได้อบรมมาว่าในการอบรมแต่ละครั้งแต่ละที่ได้เห็นพัฒนาการของผู้เข้าอบรมอย่างไร

–
ที่เห็นได้ชัดเจนที่สุดที่ไปอบรมแต่ละที่คือ ไม่เคยบอกเลยว่าเมื่อคุณเขียนแล้วคุณจะรวย
เมื่อคุณเขียนแล้วคุณจะมีอาชีพจากการเขียน ไม่เคยบอกเลย เราจะบอกตลอดเวลาว่าคุณมาเรียนเพื่อที่คุณจะรู้จักตัวเอง
การเขียนคือการเรียนรู้จักตัวเอง คุณจะได้รู้ว่าคุณคิดอะไร
อารมณ์ความรู้สึกคุณเป็นอย่างไร ถ้าคุณรู้จักตัวเองชัดเจนว่าคุณคิดอะไร
อารมณ์ความรู้สึกชัดเจนแล้วถ่ายทอดออกมา เช่น กำลังอึดอัด กำลังทุกข์
ถ้ามันถูกถ่ายทอดออกมา มันก็จะเป็นการเยียวยา เหมือนกันหมดไม่ใช่แค่อบรมเยาวชน
หรือผู้ใหญ่ แม้แต่นักโทษก็พูดแบบเดียวกัน นักโทษที่อยู่ในคุกเขาไม่ได้คิดหรอกว่าเราไปอบรมแล้วพ้นโทษมาเขาจะมีอาชีพเป็นนักเขียน
แต่เราเข้าไปเพื่อจะบอกเขาว่าข้างในคุณมีก้อนอะไรอยู่ มันดันอยู่ใช่ไหม เอาออก กระจายออก
แผ่ออก มองเข้าไปให้ทะลุ เมื่อเราเข้าใจตัวเองชัดเจนขึ้น คุณจะเข้าใจคนอื่น
เพราะฉะนั้นเวลาไปพูดจะทำความเข้าใจเลยว่าคุณเขียนไปเพื่ออะไร
เขียนเพื่อดูแลตัวเอง อบรมเพื่อรักษาตัวเอง รักษาใจตัวเอง
ให้อยู่ในสถานะโกรธก็ให้รู้ว่าโกรธ เกลียดก็ให้รู้ว่าเกลียด
เกลียดอย่างไรอธิบายได้ แล้วมันจะหาย ถ้ามันยังอยู่ข้างในแล้วไม่เคยเอาออก
มันก็จะไประรานผู้อื่น แต่ถ้ามันระบายออกไปแล้ว
และถ้าเรายิ่งเอาฝีมือทางวรรณศิลป์เข้าไปจับ แล้วเราอธิบายมันได้
มันก็กลายเป็นสุนทรียะ บางทีเราเกลียดตัวเอง แต่ถ้าเราสามารถอธิบายมันออกมาแล้วมันมีความงามของมันออกมาด้วย
เราก็จะรู้สึกว่าเราก็ทำอะไรดีๆ ได้ การเขียนจึงเป็นการเยียวยาตัวเอง
การอ่านก็เป็นการหาข้อมูลเพื่อเยียวยาตัวเอง แต่เวลาไปอบรมบางกลุ่มหรือหลายๆ คนก็จะคาดหวังจะเอาไปใช้ประโยชน์ได้ก็จะบอกเขาว่า
เอาไปใช้ประโยชน์ได้เฉพาะเรื่องการเยียวยาแต่ไม่สามารถเอาไปใช้เป็นอาชีพได้
ไม่สามารถเอาไปทำเป็นเงินได้

เวลาที่เขียนงานตัวเองเขียนเพื่ออะไร
คิดว่าเป็นการเยียวยาด้วยหรือเปล่า

– มันก็น่าจะเป็นการเยียวยาโดยอัตโนมัติ
เราไม่ได้พูดไปโดยที่เราไม่ได้ทำด้วยตัวเอง
เราทำด้วยตัวเองเราเลยรู้ว่าทำไมเราจึงมีชีวิตแบบนี้มาได้
ที่สรุปเป็นแบบนี้เพราะว่า สังเกตจากงานตัวเอง สมัยก่อนเวลาที่เรามีความทุกข์
มีเรื่อง มีคดีความ พอเราลงมือเขียนเราสังเกตเรื่องที่เราเขียน
อย่างคำทักของคนที่เป็นนักอ่านก็มีความหมายกับเรา เช่น ทักว่า ทำไมเรื่องมีแต่พระ
ทำไมตัวละครต้องฝัน เราก็คิดว่า เราฝันนี่เราคงกดดันอะไรสักอย่าง
เรามีพระเราคงต้องการหาทางออกให้ชีวิต 
มันเห็น แต่ละเรื่องก็ค่อยๆ เขียนไป ค่อยๆ เรียนรู้ไป
หรือบางเรื่องที่เราเขียน เราคิดว่าเราสอนตัวละคร ปรากฏว่ามีนักอ่านบอกว่า
อ่านแล้วรู้สึกว่าคนเขียนกำลังสอนตัวเอง เราก็มาดูว่าที่เราวางไว้ทั้งหมดมันคือความทุกข์ของเราเอง
แต่เราเอามาใส่ตัวละคร แล้วเราก็สอนตัวละครแต่ในขณะเดียวกันเราบอกตัวเราเอง
มันก็คือกระบวนการเยียวยาตัวเองโดยที่เราไม่รู้ตัว ทำมาเรื่อยๆ เราเป็นคนทำงานเยอะ
ต้องขอบคุณนิตยสารเพราะเขาทวงต้นฉบับไม่เลิก เมื่อเขาทวงไม่เลิก เราก็ต้องทำงานไม่เลิก
เราก็มีโอกาสได้เยียวยาตัวเองไปเรื่อยๆ เมื่อเยียวยาตัวเองไปมันก็มีผิดมีถูก มีดี
มีไม่ดี ก็เป็นเรื่องปกติธรรมดา
แต่ว่ามันเท่ากับเราได้ปฏิบัติด้วยตัวเราเองว่าเราเขียนแบบนี้แล้วมันช่วยตัวเราได้  

นวนิยายเล่มล่าสุด “สายาห์สาละวน”
มีแรงบันดาลใจอย่างไร

– เรื่องสายาห์สาละวน เกิดจากความรู้สึกว่าสังคมไทยมีแต่คนแก่
และเราเองก็แก่ลงไปทุกวัน คนแก่จะเชื่อมกับคนที่เป็นวัยหนุ่มสาวได้อย่างไร
เชื่อมได้ด้วยอะไร หรือว่าต่างคนต่างจะทำความเข้าใจกันได้อย่างไร
อะไรเป็นตัวประสาน ก็เลยคิดขึ้นมา แต่ตอนที่คิดเรื่องสายาห์สาละวนคิดอยู่ด้วยว่าเราควรจะเขียนเรื่องสนุกๆ
บ้าง ให้คนแก่สนุก แต่ด้วยนิสัยไม่ใช่คนแบบนั้น เวลาเขียนไปแล้วก็อดไม่ได้ที่จะลงสาระของชีวิตจริงๆ
คือคนแก่ก็สนุกแต่ไม่ใช่สนุกจนไม่เข้าใจว่าบั้นปลายชีวิตคืออะไร

วรรณกรรมในอาเซียนมีพัฒนาการเป็นอย่างไรบ้าง

– ถ้าเป็นอาเซียนด้วยกัน
สมาคมนักเขียนแห่งประเทศไทยทำโครงวรรณกรรมสัมพันธ์เป็นโครงการร่วมกันว่าเราจะเอางานของประเทศเพื่อนบ้านในกลุ่มอาเซียนเลือกเรื่องมาแปลไปเป็นภาษาของอีกฝ่ายหนึ่ง
แล้วก็เอาไปอ่าน ให้อีกฝ่ายหนึ่งได้เรียนรู้ว่าประเทศไทยเขียนเรื่องเป็นอย่างไร และเราก็ได้รู้ว่าเขาเขียนเรื่องเป็นอย่างไร
โครงการนี้เริ่มต้นสมัยคุณประภัสสร เสวีกุล เป็นนายกสมาคมนักเขียนฯ
ท่านก็เริ่มจากกัมพูชา แปล ไทย-กัมพูชา
และก็มีแปลภาษาอังกฤษด้วยในเล่มเดียวกันเพื่อให้คนที่ไม่รู้ทั้งสองภาษาได้รู้ด้วยว่าชาตินี้เขียนเป็นเรื่องสั้นอ่านว่าอะไร
เป็นอย่างไร พอมาถึงสมัยเราก็จะทำมาเลเซียกับจีน พอสมัยคุณเจน (สงสัมพันธ์)
ก็มาต่อที่ลาวซึ่งทำมาอยู่แล้วสมัยคุณประภัสสร แล้วก็ต่อเนื่องมา
สิ่งที่มองเห็นหลังจากที่ทำวรรณกรรมสัมพันคือเรื่องที่แต่ละชาติคัดออกมาก็จะเป็นเรื่องที่แสดงวัฒนธรรมตัวเอง
แล้วก็จะมีลักษณะร่วม แต่ปัญหาที่สำคัญที่สุดคือปัญหาเรื่องการแปล
เพราะเราก็ไม่แน่ใจเหมือนกันว่า เขาแปลออกมามันได้สะท้อนต้นฉบับจริงๆ หรือเปล่า
เช่น ของกัมพูชา เราอ่านแล้วเราจะรู้สึกว่าเรื่องอ่อน
ของลาวเราก็รู้สึกว่าเรื่องอ่อน ก็ไม่รู้ว่าเกิดจากภาษาหรือเกิดจากตัวเรื่องแท้ๆ
เพราะสองชาตินี้เราต้องยอมรับว่าเขาผ่านสงคราม
ลักษณะช่วงหนึ่งเหมือนเขาไม่ได้พัฒนา คำว่าอ่อนหมายถึงว่าเรื่องมันชั้นเดียว
มันไม่ลึกมาก แต่มันสะท้อนความเป็นจริง ในขณะเดียวกัน ที่ทำของจีนสิ่งที่เห็นคือ
ไทยอ่อน จีนเรื่องซับซ้อนมากทั้งๆ ในเรื่องแบบเดียวกัน  คือสังคมของเขามันซับซ้อน
คนเลยมีความคิดซับซ้อนด้วย  ปัญหามันก็คือภาษาเรื่องการแปล
แปลมันอาจจะทำให้ความซับซ้อน ความเข้าใจบางอย่างมันหายไปก็ได้
เพราะฉะนั้นเราก็ต้องพัฒนากันต่อ เวียดนามบทกวีดีมาก ลึกมาก สิ่งที่น่าสนใจคือ
เขาผ่านสงครามแต่เขาผ่านแบบเจ็บปวด  เรื่องของเวียดนามจะมีลักษณะคล้ายจีน
มีความซับซ้อน อ่านแล้วรู้เลยว่าเขาหลายชั้น และเวียดนามจะไปไกล ในขณะที่ลาว
กัมพูชายังชั้นเดียว เหมือนวัฒนธรรมถูกทำลาย
แต่ของเวียดนามไม่ถูกแล้วเขาไปต่อได้เลยด้วยความเจ็บปวด ด้วยความรู้สึกเลย

ฝากถึงการอ่าน

– เรื่องของการอ่านก็อยากให้ทุกคนได้รับรู้ว่า
ในชีวิตเราการอ่านมันคือการนำเข้าที่สำคัญ
เราไม่ได้อ่านแต่หนังสืออย่างเดียว เราอ่านชีวิตรอบๆ ตัวเราไปพร้อมกันด้วย
ถ้าเราไม่อ่านเลย เราไม่นำเข้าอะไรเลยในชีวิต ชีวิตเรามันจะงอกเงยตรงไหน
มันจะต่อเติมไปได้อย่างไร มันจะเอาอะไรไปสังเคราะห์สิ่งที่เกิดขึ้นในชีวิต
ในขณะเดียวกัน การเขียนก็เป็นการถ่ายทอด
เพราะฉะนั้นสองกระบวนการนี้มันเป็นพี่น้องกัน เป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน
ถ้าเราทิ้งอันใดอันหนึ่ง คำว่าเขียนในทีนี้ไม่ได้หมายถึงเขียนเป็นอาชีพ
มันอาจจะเป็นการเขียนบันทึก บันทึกมันมีความหมายมาก อย่างน้อยที่สุดมันจะทำให้ใจของคุณที่มันกำลังเป็นก้อนไม่รู้ว่าเรื่องอะไร
มันคลี่คลายออกไปได้ แล้วมันก็จะดีขึ้น เพราะฉะนั้นอ่านเขียน วนเวียนอยู่ในชีวิตคุณเสมอ