เขียนถึงคาฟคา หลัง คาฟคา (มินิ) ปาร์ตี้ // Kafka Mini-Party

กว่าชื่น บางคมบาง

27 พฤษภาคม 2560 วันเสาร์ที่ฝนตกทั้งกรุงเทพฯ ฉันฝ่าฝนนั่งแอร์พอร์ตลิงก์ ต่อบีทีเอสและใต้ดิน แถมด้วยเดินตากฝนปรอยๆ ไปยังสาทรซอย 1 สถาบันเกอเธ่ (Goethe-Institut Thailand) ตั้งใจมากๆ ในการไปร่วมงาน คาฟคา (มินิ) ปาร์ตี้ // Kafka Mini-Party ที่จัดโดยเกอเธ่ ร่วมกับสำนักพิมพ์ Library House

ในฐานะ บรรณาธิการ สนพ. คมบาง ที่จัดพิมพ์งานแปลของคาฟคา (ในความนิ่งนึก และ การสอบความของสุนัขตนหนึ่ง แปลโดย ดลสิทธิ์ บางคมบาง) แม้ว่าจะมิได้แปลจากภาษาเยอรมันโดยตรง แต่เราก็นับเป็นแฟนของคาฟคาเช่นกัน 

ศาสตราจารย์กิตติคุณ ถนอมนวล โอเจริญ กล่าวไว้ว่า ” ทีแรกเข้าใจว่าคนไทยส่วนใหญ่ไม่ชอบหนังสือที่หนักสมอง แต่ก็น่าแปลกที่ยังมีคนบางกลุ่มสนใจอยู่ ทั้งๆ ที่คาฟคาถือเป็นนักเขียนรุ่นโบราณ “

จริงๆ งานของคาฟคา “หนักสมอง” หรือ

ไม่ใช่นะ สำหรับฉัน งานคาฟคาไม่ใช่เรื่องหนักสมอง แต่เป็นเรื่อง ใช้สมองและจินตนาการ เปิดโลกของความคิดให้เตลิดเปิดเปิงไปไกลแสนไกล เกินกว่าแค่ตัวหนังสือจะบรรยายอธิบายความออกมาได้

งานของคาฟคา หาใช่มีคุณค่าจากการ “ตีความ” แต่งานของคาฟค่า มีคุณค่า เพราะไม่อาจตีความได้เพียงหนึ่งเดียว ไม่มีความจริงแท้ในงานของคาฟคา แม้จะมีความจริงชุดหนึ่งอันเป็นชีวประวัติของคาฟคา แต่ความจริงชุดนั้น หาได้ครอบคุลม “การตีความ งานของคาฟคา” ได้

สิ่งที่น่าสนใจกว่าการตีความงานของคาฟคา ก็คือ “อะไรเล่าหรือ ที่ผู้อ่านต่างคิดกันไป เกี่ยวกับงานของคาฟคา”การสร้างสรรค์งานศิลปะอื่นๆ อันหลากหลาย การเล่าเรื่องซ้ำในรูปแบบต่างๆ การวิพากษ์วิจารณ์กันไม่รู้จบ การพยายามทำความเข้าใจ และการไม่เข้าใจ เหล่านี้คือคำตอบ ว่าเหตุใต คาฟคาจึงยังคงได้รับความสนใจข้ามกาลเวลา เป็น มรณกรรมของผู้เขียน ที่ปลุกการอ่านส่องทางสู่ศิลปะแขนงอื่นๆ ได้อย่างไม่น่าเชื่อ

อ. ถนอมนวล เป็นนักวิชาการและนักแปล ที่กล้าหาญมาก ในการเลือกแปลงานของคาฟคา ด้วยความหลงใหลส่วนตัว (ผู้ที่ “เชียร์” ให้แปล metamorphosis ก็คือ คุณสุชาติ สวัสดิ์ศรี นั่นเอง) อ.ถนอมนวลบอกว่า ยิ่งยากยิ่งอยากรู้ เป็นเหมือนการสืบค้นวิเคราะห์ลงไปในงานเขียน โดยอ้างอิงกับชีวะประวัติส่วนตัวของคาฟคา ว่าในแต่ละช่วงของงานเขียนนั้น คาฟคามีปมและปัจจัยอะไร ที่ “อาจ” นำมาสู่งานเขียน ปมใหญ่ที่สุดของคาฟคาเป็นเรื่องความสัมพันธ์ระหว่างเขากับพ่อ และเรื่องของความรัก

สามารถอ่านโดยละเอียดได้จาก Paperless https://www.thepaperless.co

ชีวประวัติของคาฟคานั้น ยิ่งฟังยิ่งสะท้อนสะเทือนใจ ปมของความรักระหว่างพ่อลูก ความโดดเดี่ยวเดียวดาย จากความเป็นชนชาติยิวและศาสนายูดาห์ และน่าสงสัยเสียเหลือเกินว่า เหล่านี้สร้างความเป็นคาฟคาขึ้นมา ตัวละครที่ทุกข์ทรมานเหนือจริง เจ็บปวดอย่างประหลาด และตายแบบเหนือจริง เป็นหนทาง “เยียวยา” ความเจ็บป่วยภายในของคาฟคาหรือไม่ (อ. ถนอมนวลให้คำตอบว่า คาฟคาไม่น่าจะเป็นโรคซึมเศร้า เพราะมีวิถีชีวิตปกติ) หรือความไม่สมหวังในความรัก เพราะคาฟคาเองมีความไม่ปกติในวิถีทางเพศหรือไม่ (อ. ถนอมนวลไม่ตอบคำถามนี้ตรงๆ)

คำถามเหล่านี้แท้จริง ก็ไม่มีคำตอบ “จริงแท้” มีแต่การเดาคะเนจากการวิเคราะห์ ค้นคว้า จากชีวประวัติของคาฟคา ซึ่งฉันเองอาจจะต้องบอกว่า บางครั้งก็ดูทำให้การตีความงานคาฟคาหมดสนุกไป
จินตนาการอันเหลือเกินของเขาต่างหาก ที่ทำให้การอ่านไม่สามารถเป็นหนึ่งเดียวได้ มันแตกต่างหลากหลาย และสนุกในแบบที่ไม่น่าเชื่อ

ตัวอย่างสำคัญมาก จากคาฟคามินิปาร์ตี้นี้ ก็คือ เมนูอาหารที่ทำขึ้นจากเรื่องสั้นของคาฟคา 
เรามี
สตรอว์เบอรี่หนู จาก โยซิฟิเนอ
ถุงกล้วย จาก รายงานสำหรับสมาคมวิชาการ 
มีขนมปักเข็มฉีดยา จากหมอชนบท
มีปอเปี๊ยะมังสวิรัติ จาก คำพิพากษา
มีคานาเป้ จาก ช่างเครื่อง
มีไส้กรอกนิ้ว จากแดนลงทัณฑ์

เราไม่อาจะตีความงานเขียนได้อย่างทะลุปรุโปร่ง แต่เราสามารถต่อยอด และสร้างสิ่งใหม่ (แม้กระทั่งเมนูอาหาร) จากงานเขียนนั้น มันช่างเป็นเรื่องน่าตื่นเต้นเสียนี่กระไร

สำหรับศิลปะอันต่อเนื่องจากงานของคาฟคา ในอนาคตอันใกล้กำลังจะมีงาน unfoldingkafkafestival ในช่วงเดือน พฤศจิกายน (ติดตามรายละเอียดได้ใน http://www.unfoldingkafkafestival.com/) ซึ่งเป็นอีกตัวอย่างที่ชัดเจน ของทฤษฎี ศิลปะส่องทางให้แก่กัน (ศาตราจารย์ ดร. เจตนา นาควัชระ ผู้ใช้คำนี้ในงานเขียนด้านการวิจารณ์ศิลปะ)
คาฟคา (มินิ) ปาร์ตี้ นอกจากเป็นการรวมตัวของ คนรักคาฟคาแล้ว ยังทำให้คนรักคาฟคาเองได้เรียนรู้ว่า การตีความทำได้หลากหลายรูปแบบ การตีความออกมาเป็นงานศิลปะอีกทอด ก็นับเป็นความตีความเช่นกัน

เราคงไม่ต้องไปอธิบายคนที่เพิ่งอ่านงานของคาฟคา ว่าดีอย่างไร ปล่อยให้เป็นหน้าที่ของผู้อ่าน ที่จะเรียนรู้และไม่รัก หรือ หลงรัก งานเขียนของ ฟรันซ์ คาฟคา ต่อไป